'Οι χειρονομίες αποτελούν σύμπλεγμα κινήσεων'

'Πρέπει να βαριανασαίνει και να σουφρώνει τα χείλη του

Τα μάγουλα του να κοκκινίζουν και τα φρύδια του να ανασηκώνονται

Τα στήθια του να φουσκώνουν και η καρδιά του να φλέγεται

Και οι γροθιές του να είναι πάντοτε σε ετοιμότητα να χτυπήσουν'.

Δραματουργοί: Sir William Schwenck Gilbert & Sir Arthur Seymour Sullivan

 Κωμική Όπερα σε δύο πράξεις: 'H.M.S. Pinafore' / 'The Lass That Loved a Sailor'

Η κατανόηση των χειρονομιών αποτελεί ένα δύσκολο πεδίο οπότε  τα ποικίλα στοιχεία διαχωρίζονται από το περιεχόμενό τους. Εντούτοις, όποτε  οι χειρονομίες προσαρμόζονται στο κοινό πλαίσιό τους, μία συνολική εικόνα προκύπτει.

Οποιαδήποτε χειρονομία ισοδυναμεί με μία λέξη σε μία γλώσσα. Προκειμένου να καταστεί κατανοητή σε μία γλώσσα, κάποιος πρέπει να τοποθετήσει κατάλληλα τις λέξεις σε ενότητες, ή σε 'προτάσεις', οι οποίες εκφράζουν ολοκληρωμένες σκέψεις. Δεν είναι ασυνήθιστο το γεγονός ότι οι συμμετέχοντες στα σεμινάριά μας αποπειρώνται να γεφυρώσουν άμεσα αυτό το χάσμα μεταξύ λέξης/πρότασης. Ορισμένοι ειλικρινά πιστεύουν ότι μία σύντομη μύηση στον κόσμο της μη-λεκτικής επικοινωνίας δύναται να τους καταστήσει ικανούς να μιλήσουν άπταιστα την 'γλώσσα'. Τουναντίον, αυτό δύναται να εξυπηρετήσει μονάχα στο να οδηγήσει την ευαισθητοποίησή τους σε ένα συνειδητό επίπεδο, δίχως όμως αυτό να είναι ικανό να τους καταστήσει 'εμπειρογνώμονες'. Από μέρους μας προσπαθούμε να αποθαρρύνουμε τα άτομα να εξάγουν βιαστικά βάσιμα συμπεράσματα που εδράζονται ως επί τω πλείστον στην παρατήρηση και την κατανόηση μεμονωμένων χειρονομιών. Κατανοώντας την μαθηματική αναλογία των χειρονομιών σε αρμονία η μία με την άλλη αποδεικνύεται κατά πολύ πιο ωφέλιμο. Μία στατική χειρονομία που θα διαρκέσει μόλις λίγα δευτερόλεπτα ενδέχεται να έλθει σε αντίφαση με μία πρότερη μετακίνηση του σώματος (ασυμφωνία μεταξύ τους), η οποία με τη σειρά της θα μπορούσε να διαψευστεί εν συνεχεία από μία μεταγενέστερη χειρονομία.

Το λεγόμενο νευρικό γέλιο αποτελεί ένα εξαίσιο παράδειγμα της δυσαρμονίας. Σε κάθε περίσταση που καταγράψαμε το νευρικό γέλιο, παρατηρήθηκε μία χαρακτηριστική ασυμφωνία ανάμεσα στον ήχο, που έπρεπε να φανερώσει ένα αίσθημα ευφορίας, και το υπόλοιπο κομμάτι της μη λεκτικής επικοινωνίας, το οποίο πρόδωσε μία αίσθηση εξαιρετικής δυσφορίας. Όχι μονάχα παρατηρούνται νευρικές κινήσεις των χεριών και των ποδιών, αλλά ολόκληρο το σώμα δείχνει να αλλάζει σαν να προσπαθεί να ξεφύγει από μία προκληθείσα δυσάρεστη κατάσταση. Αυτό το σύμπλεγμα κινήσεων σπάνια προκύπτει εξαιτίας μίας χιουμοριστικής κατάστασης. Δείχνει ότι αυτός που γελάει είναι σίγουρος για τον εαυτό του ή ακόμα ότι είναι κάπως φοβισμένος από μία κατάσταση.

Εάν επιχειρήσουμε μία νοερή σύνδεση των συναφών χειρονομιών, σε μία προσπάθεια ομαδοποίησής τους, μπορούμε να κατανοήσουμε τις διαθέσεις που εκφράζονται και να ανακαλύψουμε κάποια νοήματα πίσω από αυτές. Πράγματι, αυτό που οφείλουμε να δούμε σχετικά είναι ότι οι παρόμοιες χειρονομίες συμπεριφοράς όχι μονάχα υποστηρίζουν η μία την άλλην, αλλά χρησιμεύουν, ώστε να δημιουργήσουν ένα σύμπλεγμα. Για παράδειγμα, ένα αραγές σύνολο χειρονομιών για έναν πωλητή ο οποίος είναι ιδιαίτερα ανήσυχος και ενθουσιώδης αναφορικά με το προϊόν του, θα περιελάμβανε να τον δείτε να κάθεται στην άκρη της καρέκλας του, έχοντας ανοικτά μεταξύ τους τα πόδια, πιθανώς ρίχνοντας το βάρος του στα δάχτυλα των ποδιών που προσιδιάζει σε θέση σπρίντερ, να ακουμπάει το χέρι του στο τραπέζι, όπως επίσης με το σώμα να κλίνει προς τα εμπρός. Η εναρμόνιση του προσώπου μπορεί να ενισχύσει αυτό που δηλώνει η στάση του σώματος: Τα μάτια να βρίσκονται σε εγρήγορση, ένα μειδίαμα αντί για χαμόγελο, και, ενδεχομένως, χωρίς να είναι συνοφρυωμένος. 

Η κατανόηση της αντιστοιχίας των χειρονομιών λειτουργεί ως ένας μηχανισμός παρακολούθησης για να ανιχνευθεί η διάθεση ενός ατόμου και εν συνεχεία να δοθεί ερμηνεία για τις πράξεις του. Χρησιμεύει ως έλεγχος 'κατά της παραδοχής' που μας υποχρεώνει να παρατηρήσουμε περαιτέρω πριν περάσουμε σε ένα συμπέρασμα. Ουσιαστικά, δείχνει πολύ εύκολο να ερμηνεύσουμε ατομικές χειρονομίες, προσπαθώντας να προσδιορίσουμε όσα υποδηλώνουν. Εντούτοις, ένας σοβαρός μελετητής των χειρονομιών σύντομα αντιλαμβάνεται ότι κάθε μία εξ αυτών μπορεί να διαψευστεί, να ενισχυθεί και να μπερδευτεί από μία άλλη (ενν.χειρονομία). Ενίοτε, οι άνθρωποι για τον λόγο ότι δεν είναι καταρτισμένοι κατά πώς πρέπει σε σχέση με την μη λεκτική επικοινωνία προβαίνουν σε ρηχές κρίσεις χωρίς να λαμβάνουν υπ' όψιν την συνοχή μεταξύ των χειρονομιών. Η εμπειρία μας έδειξε ότι αυτές ήσαν οι περιπτώσεις που απεδείχθησαν ως οι πλέον καταστροφικές για αυτούς.

Ένας από τους αγαπητούς ερευνητές μας στην Αγγλία, ο Dr. Humphries, μας ζήτησε να τοποθετηθούμε αναφορικά με την αξιοπιστία των μη λεκτικών στοιχείων στις λεκτικές επικοινωνίες μας. Επισημάναμε στην πρώιμη έρευνα μας ότι εντοπίσαμε μερικές φορές μία απόκλιση ανάμεσα σε προφανείς λεκτικές και μη λεκτικές έννοιες. Χρειάστηκε μία πιο ολοκληρωμένη αξιολόγηση των καταστάσεων, προκειμένου να διαπιστώσουμε ότι η μη λεκτική χειρονομία απεδείχθη πιο αληθινή. Συνεπώς, η μαθηματική αναλογία των χειρονομιών δεν μας απασχολεί μονάχα σε σχέση με την χειρονομία που ταιριάζει με κάποια άλλη χειρονομία, αλλά με τον λεκτικό/χειρονομικό συσχετισμό. Όμως, το σημαντικό για την ολοκληρωμένη επικοινωνία είναι αυτό που υφέρπει σε μία οποιαδήποτε λέξη χρησιμοποιούμε στον λόγο μας. Οι πολιτικοί μπορούν να κερδίσουν ή να χάσουν ολάκερες εκστρατείες ανάλογα με το αν θα διατηρήσουν αυτή την αντιστοιχία. Επί του παρόντος η τηλεόραση διαδραματίζει έναν τόσο καίριο ρόλο στις πολιτικές εκστρατείες, ώστε η αντιστοιχία της χειρονομίας καθίσταται άκρως σημαντικό στοιχείο στην έκθεση των επιχειρημάτων. Δυστυχώς, παρόλα ταύτα, βλέπουμε πολλούς διαπρεπείς πολιτικούς να χρησιμοποιούν χειρονομίες που προδίδουν αναντιστοιχία στον λόγο τους. Ενώ κάποιος λέγει, 'Είμαι ειλικρινά ανοικτός στον διάολογο με τους νέους ανθρώπους', επί παραδείγματι, κουνάει το δάκτυλό του και κατόπιν προτάσσει την γροθιά του προς το κοινό του. Είτε επιχειρεί να πείσει το ακροατήριό του για τη ζεστή, ανθρώπινη προσέγγισή του, ενώ παράλληλα ρίχνει μερικές σύντομες, βίαιες καρατιές στο έδρανο του ομιλητή.

Πηγή: 'How to Read a Person Like a Book'  / Gerard I. Nierenberg & Henry H. Calero, Pocket Books (1990) / Barnes & Noble Digital (2001).