Πέμπτη 9 Απριλίου 2020

Οι Τυφλοί και ο Ελέφαντας


'Αυτός που περιπλανιέται στην 'No man's Land' είναι από πάσα άποψη περικυκλωμένος από φαντάσματα'. James H. Knight-Adkin 'No man's Land'

Μία σειρά ερωτημάτων και ένα πλήθος απαντήσεων

Όπως διαπιστώσαμε παραπάνω σε ό,τι αφορά τα υπό εξέταση εμπλεκόμενα μέρη ή υποσυστήματα που βασανίζονται από διαταραχή μετατραυματικού στρες, οι αρμόδιες αρχές ισχυρίζονται ότι η προοπτική του όλου ζητήματος εδράζεται στην κύρια ή πρωταρχική αιτία του στρες στην μάχη. Πολλοί δήλωσαν ότι ο ελλοχεύων φόβος του θανάτου και του ενδεχόμενου τραυματισμού αποτελούν τις κύριες αιτίες των ψυχιατρικών νοσημάτων. Ο Βρετανός ψυχολόγος Frederic Bartlett θεωρεί ότι 'δεν υφίσταται μία γενική συνθήκη η οποία μπορεί να παράξει μία μεγάλη σοδειά νευρικών και ψυχικών διαταραχών πέραν μίας κατάσταση παρατεταμένης και μεγάλης κοπώσεως'. Ο Στρατηγός Charles Fergusson υποστηρίζει ότι 'η σπάνη τροφής αποτελεί τη μοναδική μεγαλύτερη επίθεση εναντίον του ηθικού΄. Και ο Λεγεωνάριος (θητεία στο Αλγέρι) Simon Murray προσθέτει χαρακτηριστικά ότι 'το ψύχος αποτελεί τον υπ' αριθμόν ένα εχθρό', ενώ ο ειδικός σε ζητήματα στρατιωτικής ψυχολογίας Richard Gabriel αντιτείνει ένα ισχυρό επιχείρημα περί συναισθηματικής εξαντλήσεως που προκαλείται εξαιτίας των εκτεταμένων περιόδων της ατομικής ενεργοποιήσεως σε καταστάσεις τύπου 'μάχη ή φυγή' ('fight or flight'). Από την άλλη, ο Βρετανός ειδικός επί θεμάτων στρατιωτικής ιστορίας Richard Holmes, έχει ξοδέψει ούτε λίγο ούτε πολύ ένα ολόκληρο κεφάλαιο σε έργο του προκειμένου να μας πείσει για την φρίκη της μάχης, ενώ ισχυρίζεται ότι 'η θέα των σκοτωμένων φίλων μας, ή, ακόμα χειρότερα, η αδυναμία μας να τους βοηθήσουμε όταν έχουν τραυματιστεί, εγγράφουν μέσα μας ανεξίτηλα ψυχικά τραύματα'. Επιπρόσθετα σε αυτούς τις πλέον προφανείς παράγοντες προκλήσεως φόβου, εξαντλήσεως και τρόμου, έχω συμπεριλάβει τους λιγότερο προφανείς, ωστόσο ζωτικής σημασίας παράγοντες, στα προηγούμενα κεφάλαια, αντίστοιχα 5o ('Wind of Hate') και 7ο ('Burden of Killing').


Όπως οι τυφλοί άνθρωποι της παραβολής (αναφέρεται στο ποίημα του John Godfrey Saxe 'The Blind Men and the Elephant', όπου ο μύθος έχει προέλευση την Ινδία), καθένας αισθάνεται δια της αφής ένας μέρος του ελέφαντα, και το τεράστιο μέγεθος αυτού που καθένας βρήκε είναι αρκετά συντριπτικό για να πείσει καθέναν εξ αυτών που ψαχουλεύει στα τυφλά ότι έχει ανακαλύψει την αληθινή φύση του θηρίου. Όμως ολόκληρο το θηρίο είναι πολύ πιο τεράστιο και πολύ πιο τρομακτικό από ό, τι η κοινωνία επί του συνόλου είναι σε θέση να πιστέψει.

Πρόκειται για έναν συνδυασμό παραγόντων που μορφοποιούν το θηρίο, και για έναν συνδυασμό στρεσογόνων παραγόντων που ευθύνονται για τα ψυχιατρικά νοσήματα. Επί παραδείγματι, όταν καλούμαστε να εξετάσουμε ψυχιατρικά νοσήματα που προκλήθηκαν εξαιτίας της χρήσεως αερίων στην διάρκεια του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, οφείλουμε να διερωτηθούμε σχετικά με το τί προκάλεσε το ψυχικό τραύμα στους στρατιώτες. Τα τραύματα προκλήθηκαν εξαιτίας του φόβου και του τρόμου στην αντιμετώπιση των δηλητηριωδών αερίων και του επαπειλούμενου θανάτου και τραυματισμού που ελλοχεύουν; Τα ψυχικά τραύματα προκλήθηκαν εξαιτίας της συνειδητοποιήσεως ότι κάποιοι τους μισούσαν αρκετά ώστε να τους προκαλέσουν αυτά τα τρομακτικά συναισθήματα; Ή πρόκειται απλώς για έχοντας σώας τα φρένας άνδρες οι οποίοι επέλεξαν (συνειδητά) την σχιζοφρένεια προκειμένου να ξεφύγουν από μία σχιζοφρενική κατάσταση, για έχοντας σώας τας φρένας που εκμεταλλεύθηκαν μίας κοινωνικά και ηθικά αποδεκτή δυνατότητας ν' απαλλαχθούν της όποιας ευθύνης σχετικά με την καταπολέμηση και την διαφυγή από την αμοιβαία επιθετικότητα που απέρρεε του πεδίου της μάχης; Επί της ουσίας, εάν δινόταν μία σύντομη και πλήρης απάντηση, αυτή θα κατέληγε στο συμπέρασμα ότι όλοι αυτοί οι παράγοντες, και περισσότεροι, ήταν το ίδιο υπεύθυνοι για το προκληθέν δίλημμα του στρατιώτη.


Δυνάμεις που εμποδίζουν την κατανόηση του θηρίου

Η κουλτούρα που γεννήθηκε από τους Rambo, Indiana Jones, Luke Skywalker και James Bond ήθελε να μας κάνει να πιστέψουμε ότι τόσο η μάχη όσο η δολοφονία μπορούν να διαπραχθούν σε καθεστώς ατιμωρησίας-ότι μπορούμε να βαφτίσουμε αβίαστα κάποιον 'εχθρός' και στο όνομα της υπερασπίσεως ιερών και οσίων οι στρατιώτες θα τον εξαφανίσουν από προσώπου γης αγγόγγυστα και άνευ οίκτου. Από πολλές απόψεις είναι απλώς οδυνηρό για την κοινωνία να εκφράσει ρητά αυτό που συντελείται όταν στέλνει τους νέους άνδρες της προκειμένου να σκοτώσουν άλλους νέους άνδρες σε μακρινές χώρες.

Και λόγω ότι είναι ιδιαίτερα επίπονο να το θυμόμαστε, αλλά απλώς επιλέγουμε να το αποσιωπήσουμε. Ο Αμερικανός φιλόσοφος Jesse Glenn Gray, επικαλούμενος την προσωπική του εμπειρία στην διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου έγραψε: 'Ο μέγας Θεός του πολέμου Άρης προσπαθεί να μας τυφλώσει όταν εισερχόμαστε στο βασίλειό του, και όταν εξερχόμαστε μας δίνει γενναιόδωρα ένα κύπελλο με το ύδωρ της λησμονιάς (λήθη) για να δροσιστούμε'.

Ακόμα και το πεδίο της ψυχολογίας φαίνεται να είναι ελάχιστα προετοιμασμένο για να περιγράψει την ενοχή που προκαλείται από τον πόλεμο καθώς και τα συνακόλουθα ηθικά ζητήματα. Ο ψυχολόγος Peter Marin ομιλεί περί 'ανεπάρκειας' σχετικά με την σύγχρονη ψυχολογική ορολογία όσον αφορά τη σκιαγράφηση του μεγέθους και της πραγματικότητας του 'πόνου της ανθρώπινης συνειδήσεως'. Ως κοινωνία, λέει, έχουμε αποδειχθεί ανίκανοι να διαχειριστούμε τον ηθικό πόνο ή την ενοχή. Αντ' αυτού την αντιμετωπίζουμε ως νεύρωση ή παθολογία, 'κάτι από το οποίο πρέπει να αποδράσουμε παρά κάτι από το οποίο μπορούμε να διδαχθούμε', μία ασθένεια μάλλον παρά -όπως μπορεί να είναι για τους κτηνιάτρους-μία οφειλόμενη εάν όχι επώδυνη απάντηση στο παρελθόν'.

Ενώπιον μίας βαθύτερης κατανοήσεως της Καρδιάς του Σκότους

Στην διάρκεια του Αμερικανικού Εμφυλίου Πολέμου η πρωταρχική εμπειρία στην μάχη ονομαζόταν 'η θέα του ελέφαντα'. Στο σήμερα η ύπαρξη του είδους μας και ολάκερης της ζωής στον πλανήτη μας προφανώς εξαρτάται όχι μονάχα από την ικανότητά μας να βλέπουμε, τουναντίον να γνωρίζουμε και να διαχειριζόμαστε το θηρίο που ονομάζεται πόλεμος-και το θηρίο που ενυπάρχει στον καθένα από εμάς. Δεν υφίσταται κάποιο ζήτημα ζωτικής σημασίας για την έρευνα, δεδομένου ότι κάτι τέτοιο θα προκαλούσε εντός μας αποστροφή. Επομένως η γνώση του πολέμου έχει εναποτεθεί στους στρατιώτες. Ωστόσο ο Πρώσος στρατιωτικός Carl von Clausewitz μας προειδοποίησε προ δύο αιώνων ότι 'είναι άσκοπο, και επιπλέον είναι εναντίον του ατομικού συμφέροντος, να απομακρυνθούμε από την εξέταση της υποθέσεως για τον λόγο ότι η φρίκη των στοιχείων της ενθουσιάζει την αποστροφή'.


Σημειώσεις:

No man's land: Κατά βάση στρατιωτικός όρος που αφορά κομμάτια γης που δεν είναι κατειλημμένα ή βρίσκονται υπό αμφισβήτηση μεταξύ των εμπόλεμων μερών που τα αφήνουν χωρίς απασχόληση λόγω φόβου ή αβεβαιότητος. Χαρακτηριστική η ομώνυμη ταινία που αναφέρεται στον πόλεμος της Βοσνίας.

Fight or flight: Ο όρος 'πάλη ή φυγή' ('μάχη ή πτήση' κατ' άλλους) χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά στις αρχές του 20ού αιώνα από τον Walter Cannon, Αμερικανός φυσιολόγος, ο οποίος χρησιμοποίησε τον όρο για να περιγράψει τα ζώα που υποβλήθηκαν σε καταστάσεις όπου είτε αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν, είτε να προετοιμαστούν να πολεμήσουν για να υπερασπιστούν τους εαυτούς τους από τον κίνδυνο. Μια τέτοια ανταπόκριση μπορεί επίσης να ονομάζεται υπερδιέγερση, ή μία απόκριση σε οξύ στρες. Πρόκειται για είναι μία απόκριση του οργανισμού στο στρες που χαρακτηρίζεται από έκρηξη της αδρεναλίνης, ταχυκαρδία και διεσταλμένες κόρες των ματιών.

Heart of darkness: Προφανής αναφορά στο έργο του Joseph Conrad 'Heart of darkness' (ελληνική μετάφραση 'Η καρδιά του σκότους', εκδόσεις 'Ερατώ', 2000), το οποίο πραγματεύεται εν προκειμένω τον απάνθρωπο παραλογισμό που κρύβεται πίσω από το πρόσχημα του εκπολιτισμού των αγρίων.

The Blind Men and the Elephant: Ο εν λόγω μύθος θεωρείται ότι προέρχεται από την Ινδία και έχει αποδοθεί στους Sufis, στους Jainists, Buddhists, ή στους Hindus, καθώς έχει χρησιμοποιηθεί από όλες εκείνες τις ομάδες. Ανά τους αιώνες, ο μύθος έχει καταλήξει να αναμεταδίδεται σε διάφορες εκδοχές, διαφοροποιημένες σε σχέση είτε με το πως περιγράφονται τα μέρη του σώματος του ελέφαντα, είτε στο πόσο βίαια γίνεται η σύγκρουση μεταξύ των τυφλών και είτε στο εάν και κατά ποσόν αυτή, στο τέλος επιλύεται.

Dave Grossman 'On Killing The Psychological Cost of Learning to Kill in War and Society', Back Bay Books, New York (2009), Section II, Chapter 8, pages 93-95.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου